Akciğerler ve Alveoller

Soluduğumuz havanın içindeki gazların vücuda girebilmesi için akciğerlere girmesi yeterli değildir. Madde alış-verişinin gerçekleşeceği hava keseciklerine yani alveollere kadar ulaşmaları gerekir. İşleyişi tam anlamıyla kavrayabilmek için de akciğerlerden alveollere kadar yapıları iyi bilmek gerekir.

Akciğerler ve Plevra

Akciğerler sağda ve solda olacak şekilde eşli bir yapıya sahiptir, torasik kavitede yer alırlar ve koni benzeri şekilleri bulunur. Her bir akciğer iki katmanlı bir membrana sahiptir, buna plevra denir. Plevranın dış katmanı torasik kavitenin iç yüzeyine bağlı, plevranın iç katmanı ise akciğerleri kaplayan bir zardır.

GÖRSEL  Akciğerlerin konumu ve şekli

Bu iki katlı zar yapısı arasında plevral kavite olarak ifade edilen bir alan bulunur. Bu alan içerisinde çok az miktarda bir sıvı (intraplevral sıvı) yer almaktadır. İntraplevral sıvı plevral membranlar tarafından üretilir. İki membran arasındaki sürtünmeyi azaltır, ve aynı zamanda birbirlerine yapışık kalmalarını sağlar.

Bronşiyollerden Alveollere

Trakea, sağ ve sol primer bronşlara ayrılarak akciğerlere girer ve her bir primer bronş, ilgili akciğer lobuna dallanır (sağda üç, solda iki lob). Primer bronşlar ilerledikçe çok sayıda dallanma yaparak sekonder ve tersiyer bronşlara, ardından daha ince yapıdaki bronşiyollere, bunların devamında terminal bronşiyollere ve nihayet duvarlarında alveoller bulunan respiratuvar bronşiyollere dönüşür.

Respiratuvar bronşiyoller, akciğerin daha derin bölgelerinde alveoler duktuslara ayrılır ve bu duktuslar uç kısımlarında alveoler kesecikler taşır; kesecikler, üzüm salkımına benzer şekilde çok sayıda alveolden oluşur. Trakeadan alveollere uzanan bu yolculuk boyunca yaklaşık 23 ardışık dallanma gerçekleşir ve ortaya çıkan bronşiyal ağaç yapısı, akciğerlerde yaklaşık 75 m2’lik etkileyici bir gaz değişim yüzeyi sağlar.

GÖRSEL  Bronşların loblara uzanan yapısı

Bronşiyollerin yapısında kıkırdak bulunmaz; buna karşın çevresindeki düz kas tabakası, çapın aktif biçimde düzenlenmesine olanak tanır. Bu süreç otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir.

Özellikle egzersiz sırasında sempatik uyarılarla salınan epinefrin ve norepinefrin, B2-adrenerjik reseptörler üzerinden düz kasları gevşetir, bronşiyol çapını genişletir ve böylece alveollere ulaşan hava miktarını artırarak ventilasyonu optimize eder.

Alveoller

Alveolün duvarı, gaz değişimini kolaylaştırmak için yalnızca epitel ve onu destekleyen çok ince bir bazal membran tabakasından oluşur. Tip 1 alveoler hücreler, yassı ve ince yapılarıyla alveol yüzeyinin büyük kısmını (%95) kaplar ve gaz alışverişini sağlar. Tip 2 alveoler hücreler alveoler içerisinde çeşitli lipid ve proteinlerin bulunduğu bir sıvı salgılayarak alveol yüzey gerilimini azaltır ve alveollerin çökmesini engeller.

GÖRSEL  Alveollerin iç yapısı

Alveoler epitel dokusunda alveoler makraofajlar yer alır. Bu makrofajlar alveoler boşluklarda sürekli olarak dolaşır ve gezinti esnasında karşılaştıkları ince toz partikülleri, hücre kalıntıları ve o noktaya ulaşabilmiş mikropları fagositoz ile elimine ederler.

Alveoller elastik lifler barındırdığı için akciğerler esnediğinde elastik "recoil"e katkı sağlarlar. Alveollerin dış yüzeyinde ise neredeyse tamamen kaplı olacak şekilde pulmoner kapiller ağı bulunur. Pulmoner kapiller bir tabaka endotel hücreler ve bazal membrandan oluşur.

GÖRSEL  Kapiller ağı ve elastik lifler

O2 ve CO2 değişimi alveoler ve kapiller duvarlar arasında difüzyon ile gerçekleşir. Bu duvarlar kaynaşmış bir yapıya sahip oldukları için bütünü respiratuvar membran olarak ifade edilir. Respiratuvar membran 4 katmandan oluşur: alveoler epitel, epitel bazal membran, kapiller bazal membran, kapiller endotel.

Respiratuvar membran çok katmanlı bir yapıya sahip olmasına rağmen aslında oldukça ince yapılıdır. Bu inceliği kırmızı kan hücresine (RBC) göre ifade etmek gerekirse RBC'nin çapından 16 kat daha incedir. Bu incelik difüzyonun ve kolay ve hızlı şekilde gerçekleşmesine olanak tanır.

GÖRSEL  Respiratuvar membranın yapısı

Sonuç olarak,

Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.

SSPS - level up yourself

Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.