Tendon
Tendonlar, kasları kemiklere bağlayan yapılardır. Kasların aksine, tendonları istemli olarak kasmak mümkün değildir. Peki öyleyse tendonlarda gerilim nasıl meydana geliyor? Kaslarda istemli olarak oluşturduğumuz kasılmanın şiddetine bağlı olarak tendonlarda da aynı oranda gerilim oluşmaktadır.
Kas Kasılma Tipleri
Kaslarımız 3 farklı şekilde kasılabilir; uzarken (eksantrik), sabit kalırken (izometrik), kısalırken (konsantrik). Tendonun elastik enerjisi bir çok ders kitabında bir lastiğin esnetilip bırakıldıktan sonra esnetme önceki boyuna dönme isteğine/eylemine benzetilir. Tendonun bu elastik özelliğinden yaralanabildiğimiz asıl kasılma tipi eksantrik kasılmalardır. Nasıl olduğuna adım adım bir göz atalım,
• Eksantrik kasılma esnasında tendon boyunda uzama meydana gelir,
• Uzayan tendon kendi boyuna dönmek ister,
• Tendon normal boyuna dönerken elastik enerjisini eklemlere aktarır,
• Hareketin oluşumuna katkı sağlamış olur.
Örnek
Şimdi pratik örneğine bir bakalım. İp atlamak istediğinizi düşünelim ve bu aktiviteyi bir yorumlayalım. Yukarıdan yere düştüğünüz her an öncelikle ayak parmak uçlarınız yere dokunur. Devamında topuğunuz yere yaklaştıkça ayağınızın arkasındaki kaslarda (gastrocnemis ve soleus) uzayarak direnç gösterme yani eksantrik kasılma meydana gelir. Eksantrik kasılmayla birlikte, çok önemli bir tendon olan aşil tendonunda da gerilim oluşur. Bununla beraber yere düşüş hızımız yüksek olduğundan tendon boyunda da bir miktar uzama gerçekleşir. Görsele bir göz atalım ve ne demek istediğimize bir bakalım.
Görsel 1 Parmak Ucu Yere Dokunur
(tendon ve kas boyu kısa)
Görsel 2 Topuk Yere Yaklaşır
(tendon ve kas boyu uzar)
Görsel 3 Parmak Ucuna Çıkış
(tendon ve kas boyu kısalır)
Elastisite
Elastisite, bir yapının boyu uzadıktan sonra hasara uğramadan normale dönebilmesini ifade eder ve tendon elastik özelliğe sahip bir yapıdır. Tendonun elastik yapısından faydalanırsak, ip atlarken az eforlu bir şekilde yay gibi aşağı yukarı hareket edebiliriz çünkü tendon uzadığında biriktirdiği elastik enerjisinden dolayı normal boyuna dönme eğilimi gösterir.
Bu elastik enerji kasın kısalarak hareket oluşturması gibi eklemde bir hareket meydana getirir. Aşil tendonu gastrocnemius ve soleus kaslarını calcaneus kemiğine bağlar. Kasların bu kemiği yerden yukarı çekmesi için ürettiği kuvveti tendon (bu durum için aşil tendonu) kemiğe iletir ve ayak parmak ucunuza kalmış olursunuz. Aşil tendonu pliometrik egzersizlerde ürettiği elastik enerjisi sayesinde kasların enerji harcayarak yaptığı hareket oluşturma işini enerji harcamadan yani çok daha ekonomik şekilde yapar.
Sertlik
Bir diğer durum ise de tendonun sertliği. İp atlayan arkadaşımızın elastik tendonunu sertleştirirsek, tendon normal boyuna dönme eğilimini daha hızlı yapar. Bir tendon uzun boydan kısa boya daha hızlı dönmek isterse daha fazla elastik enerji açığa çıkartır. Üzerinde bulunan yükü (vücudumuz) daha güçlü şekilde yukarı itecektir yani daha yukarı sıçramanızı sağlar.
Elastik tendonunuzu sertleştirmek daha ekonomik hareket etmenizi ve güç çıktısıyla pozitif korele olan alt ekstremite hareketlerindeki (tek ve çift ayak sıçrama, hızlanma, sprint vb.) performansınızı geliştirecek önemli bir özelliktir. Yüksek ağırlıkların kullanıldığı kuvvet egzersizleri, eklem açısına özel izometrik çalışmalar ve hem ağırlıklı hem de ağırlıksız pliometrik çalışmalar bu konuda sizlere yardımcı olacak egzersizlerdir.
Neler Öğrendik
• Tendonlar kasları kemiklere bağlar,
• Elastik özellikleri bulunur,
• Hızlı eksantrik kasılmalarda (örn. pliometrik) elastik enerji üretirler,
• Sertliği arttıkça daha çok elastik enerji üretir,
• Kas enerji harcayarak hareket sağlar,
• Tendon enerji harcamadan hareket oluşumuna katkı sağlayabilir,
• Sıçramayı, hızlanmayı ve sprinti geliştirmek için aşil tendonu sertliğini artırmak gerekir,
• Yüksek şiddetli kuvvet egzersizleri, izometrik egzersizler, pliometrik egzersizler tendon sertliğini artırmak için kullanılabilir.
Bu yazı SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesindeki kaynaklardan yararlanarak hazırlanmıştır.