Kalp Atım Hızının Regülasyonu (Heart Rate)

Egzersize başladığınızda kalbinizin daha hızlı attığını hissedersiniz. Oturmak yerine yürüdüğünüzde, yürümek yerine koştuğunuzda kalp atımınız otomatik olarak ayarlanır. Bu kontrolün nasıl gerçekleştiğini anlamak için kardiyak çıktıyı incelemek gerekir.

Kalbin bir dakikada pompaladığı kan miktarına “kardiyak çıktı (CO)” denir. Kardiyak çıktıyı artırmak için hem stroke volume (SV) hem de kalp atım hızı (heart rate, HR) sinir sistemi tarafından yükseltilir. Böylece egzersiz sırasında kaslara gerekli oksijen düzenli şekilde ulaştırılır.

GÖRSEL Kardiyak çıktı (CO)

Kalp, sinoatriyal düğümdeki pacemaker hücreler sayesinde kendi elektriksel uyarısını oluşturur. Pacemaker hücreler sabit ritimde elektrik üreterek hücreyi eşik potansiyeline (-60 mV'tan -40mV'a) ulaştırır. SA düğümde ritmik olarak üretilen bu elektriksel uyarılarla dakikada ortalama 100 kez eşik geçilir (aksiyon potansiyeli oluşur) yani 100 kalp atışı gerçekleşir.

"Dinlenme esnasında parasempatik sistem vagus sinirleriyle kalp atım hızında yavaşlatıcı etkiye sahiptir."

Kalpteki ritim SA düğümden doğduğu için kalp dışı faktörlerin etkisi bu düğüm üzerinden gerçekleşir. Medulla oblongatada bulunan kardiyovasküler kontrol merkezinden çıkan uyarılar otonom sinir sisteminin sempatik ve parasempatik bölümlerinden geçerek kalp üzerinde düzenleyici etki gösterir.

GÖRSEL Pacemaker potansiyeli ve eşik

Kardiyovasküler merkez yüksek beyin merkezlerinden ve duyusal reseptörlerden bilgi alır. Bu girdilerle kalp atımında gerekli düzenlemeler yapılır. Örneğin sporcunun HR’si daha maça başlamadan artabilir, çünkü heyecan yüksek beyin merkezlerini etkileyerek kalp hızını yükseltebilir.

Sporcu hareket ettiğinde proprioseptörler fiziksel aktiviteyi, kemoreseptörler kandaki kimyasal değişimleri, baroreseptörler ise basınç farklılıklarını algılar. Bu bilgiler kontrol merkezine iletilir ve kalp atım hızı vücudun ihtiyacına göre ayarlanır.

GÖRSEL Basitleştirilmiş CV kontrol merkezi

Parasempatik Etki

Kalp kendi elektriksel uyarısını üretse de otonom sinir sistemi üzerinde etkilidir. Dinlenme anında parasempatik bölüm baskındır. Parasempatik sinirler SA ve AV düğüme kadar uzanır ve uyarıldıklarında bu düğümlerde hiperpolarizasyon oluşturarak eşik değerine ulaşmayı geciktirir.

Hiperpolarizasyon pacemaker hücrelerin eşik değere ulaşmasını yavaşlatır. Bu nedenle aksiyon potansiyeli oluşumu gecikir ve kalp atımı da yavaşlar. Normalde dakikada 100 kez atan kalp, parasempatik etkiyle 60–70 kez atabilir.

GÖRSEL Parasempatik ve sempatik stimülasyon

Sempatik Sinir Sistemi

Egzersiz sırasında sempatik sinir sistemi baskın hale gelir. Kardiyak hızlandırıcı sinirler SA düğüme etki ederek uyarı sıklığını artırır ve HR yükselir. AV düğüme etki ederek iletinin daha kısa süre bekletilmesini sağlar. Ayrıca norepinefrin salarak miyokardın kontraktilitesini ve relaksasyonunu artırır.

“Sempatik stimülasyon kalbin daha hızlı ve kuvvetli kasılmasını sağlarken gevşeme hızını da artırır.”

Sempatik ve parasempatik sistem dışında HR üzerinde etkili kimyasal maddeler de vardır. Egzersize yanıt olarak adrenal medulladan salınan norepinefrin ve epinefrin sempatik sinirlerle aynı etkiyi gösterir. Tiroid hormonu tiroksin ise kalbi hızlandırır ve bu etkileri güçlendirir.

GÖRSEL  Sempatik ve parasempatik sinirler

Kalp hızının sinirsel ve hormonal etkilerle nasıl değiştiğini inceledik. Ancak dolaşımın etkinliği yalnızca hızla değil, her atımda pompalanan kan miktarıyla da belirlenir. Şimdi kalbin gerçek performansını ortaya koyan ikinci unsur olan kardiyak çıktı (CO) üzerine odaklanacağız.

Sonuç olarak,

Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.

SSPS - level up yourself

Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.