Ana Endokrin Bezler, Hormonlar ve Etkileri

Hipotalamus. Endokrin sistemin merkezi düzenleyicisidir. TRH, CRH, GnRH, GHRH, somatostatin, dopamin ve PrRP gibi salgılatıcı veya inhibe edici hormonlar üretir. Bu hormonlar çoğunlukla ön hipofiz bezini hedef alarak oradaki hormon sekresyonunu kontrol eder ve endokrin aksların başlatıcı sinyallerini oluşturur.

"TRH", TSH ve prolaktin sekresyonunu tetikler. "GHRH" büyüme hormonunu, "CRH" ACTH’yi, "GnRH" FSH ve LH’yi, "PrRP" prolaktini artırır. İnhibe edici iki önemli hormon ise "somatostatin" (GH’yi baskılar) ve "dopamin"dir (prolaktin salımını durdurur).

GÖRSEL  Hipotalamus ve hipofiz bezi

Hipofizin arka lobu, nöral kökenlidir ve iki ana hormon salgılar. "ADH" böbreklerde su geri emilimini artırır, damar düz kaslarında vazokonstriksiyon oluşturur. "Oksitosin" uterus kaslarında güçlü kasılmalar meydana getirir ve meme bezlerinde süt çıkışını sağlar.

Hipofizin ön lobu, çok sayıda tropik hormonu ile endokrin bezlerin büyük bölümünü kontrol eder. "TSH" tiroid folliküler hücrelerini uyararak T3 ve T4 salgılatır. "ACTH", adrenal korteksin zona fasciculata ve reticularis bölgelerini aktive ederek kortizol salımını artırır.

Hipofizin ön lobu, çok sayıda tropik hormonu ile endokrin bezlerin büyük bölümünü kontrol eder. "TSH" tiroid folliküler hücrelerini uyararak T3 ve T4 salgılatır. "ACTH", adrenal korteksin zona fasciculata ve reticularis bölgelerini aktive ederek kortizol salımını artırır.

GÖRSEL  Hipotalamusta sekresyon kontrolü

"Büyüme hormonu (GH)" kemik ve yumuşak dokularda anabolizmayı artırır, IGF-1 üretimini tetikler ve metabolik olarak glukozu koruyucu etkiler oluşturur. "FSH", kadınlarda folikül gelişimini ve östrojen üretimini, erkeklerde spermatogenezi düzenler. "LH", kadınlarda ovülasyon ve progesteron üretimini, erkeklerde testosteron sekresyonunu tetikler. "Prolaktin" meme bezlerinde süt üretimini düzenler.

Epifiz bezi. "Melatonin" epifiz bezinin (pineal gland) ana hormonudur. Beyin, ön hipofiz, üreme organları ve daha çeşitli organları etkilemektedir. Uyku-uyanıklık döngüsünü sağlayarak vücudun biyolojik saatinin oluşturulmasında görevlidir. Gonadotropinlerin inhibisyonunu sağlar. Antioksidan madde özelliği taşımaktadır.

GÖRSEL  Epifiz bezi (pineal gland)

Tiroid bezi. Foliküler hücrelerinden T4 ve T3 salgılar. Bu hormonlar bazal metabolizma hızını yükseltir, protein sentezini artırır, sinir sistemi gelişimi için zorunludur. C hücreleri tarafından salgılanan kalsitonin, kemiklerde Ca2+ depolanmasını artırarak plazma kalsiyumunu düşürür.

GÖRSEL  Tiroid ve paratiroid bezi konumu

Paratiroid bezi. "PTH" salgılar. PTH kemik, böbrek ve bağırsaklarda etki göstererek plazma kalsiyumunu artırır, fosfat düzeylerini azaltır ve D vitamininin aktif formuna dönüşümünü sağlar.

Timus bezi. Çocukluk ve gençlik döneminde aktif bir endokrin organdır. "Timopoietin, timozin ve timulin", T lenfositlerinin olgunlaşması ve immün fonksiyonlarının gelişmesi için gereklidir.

Adrenal korteks. üç tabakadan üç farklı hormon sınıfı salgılar. Zona glomerulosa "aldosteron" üretir; bu hormon Na+ geri alımını ve dolaylı olarak su tutulumu ile kan basıncını artırır. Zona fasciculata "kortizol" salgılar; metabolik düzenlemede, stres yanıtında ve immün sistemde geniş etkileri vardır. Zona reticularis ise "DHEA" üretir; kıllanma, libido ve nörolojik fonksiyonlarda etkilidir.

GÖRSEL  Adrenal korteks ve medulla

Adrenal medulla. Sempatik sinir sistemiyle doğrudan etkileşim hâlindedir. "Epinefrin ve norepinefrin" salgılayarak kalp atım hızını, bronkodilatasyonu, metabolik hızı ve kaslara kan akışını artırır. Bu hormonlar stres yanıtında “savaş-kaç” etkisini düzenler.

Pankreatik adacıklar. Çok yönlü metabolik kontrol sağlarlar. Beta hücrelerden salgılanan insülin, hücrelerin glukoz, yağ ve amino asit alımını sağlar. Alfa hücrelerinden salınan glukagon, glukoneogenez ve glikojenolizi artırarak kan glukozunu yükseltip dengede kalmasını sağlar.

D hücrelerinden salgılanan somatostatin sindirim süreçlerini yavaşlatır ve diğer pankreatik hormonları baskılar. PP hücrelerden salgılanan pankreatik polipeptid ise beyindeki reseptörlere etki eder, pankreasın parasempatik uyarılmasını inhibe eder, pankreatik sindirim enzimlerinin salımını durdurur.

GÖRSEL  Pankreasın endokrin hücreleri

"Glukagon" alfa hücrelerden salgılanır. Çoğu vücut hücresinde etki gösterir. Besinlerin alınması ve depolanması tamamlandıktan sonra kandaki besin seviyelerinin düzenlenmesi ve korunması için önemlidir.

"Somatostatin" D hücrelerinden salgılanır. Sindirim sisteminde etki gösterir. Besinlerin sindirim ve emilimini inhibe eder.

Öğünden 3-5 saat sonra PP hücrelerden "pankreatik polipeptid (PP)" salgılanır. Beyindeki reseptörlere etki eder, pankreasın parasempatik uyarılmasını inhibe eder, pankreatik sindirim enzimlerinin salımını durdurur.

Gonadlar (overler ve testis). Üreme fonksiyonlarının merkezidir. Overler "östrojen" ve "progesteron" üretir. Östrojenler üreme organlarının gelişimi, ikincil cinsiyet özellikleri ve folikül olgunlaşmasında etkilidir. Progesteron uterusu gebeliğe hazırlar. Testislerin Leydig hücreleri "testosteron" salgılar; erkek cinsiyet özelliklerinin gelişimini sağlar ve anabolik etkileriyle kas kütlesini artırır.

GÖRSEL  Ana endokrin bezler

Testosteron androjenik (erkek cinsiyet özelliği sağlayıcı) etkilerinin yanında anabolik özellik de taşır. Anabolik özelliklerinden ötürü (örn. protein sentezi) erkekler ergenlik döneminde kızlara kıyasla daha fazla kas kütlesi elde eder.

Hem overlerde hem de testislerde üretilen bir hormon var: "inhibin". Bu hormon ön hipofiz bezine etki ederek FSH sekresyonunu baskılayarak üreme ekseninin geri bildiriminin önemli bir parçasını oluşturur.

Bu ana endokrin bezler hormonal düzenlemenin çekirdeğini oluşturur. Ancak vücuttaki birçok doku klasik endokrin bez sayılmasa da hormon benzeri sinyaller üreterek metabolizma, bağışıklık, kardiyovasküler işlevler ve sindirim üzerinde güçlü etkiler yaratır. Bir sonraki bölümde bu “endokrin fonksiyonlu diğer yapıları” inceleyerek hormonal iletişimin ne kadar geniş bir ağa yayıldığını göreceğiz.

Sonuç olarak,

Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.

SSPS - level up yourself

Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.