Vücudun çeşitli bağışıklık savunma stratejileri bulunur. Bunlardan bazılarında beyaz kan hücreleri (lökositler) ve türevleri, çeşitli plazma proteinleriyle beraber görev alır. Temelde 5 farklı lökosit türü bulunur, hepsinin görevine kısa kısa bakalım.
Nötrofiller
Nötrofiller, fagositoz ve lizozomal enzimler ile fonksiyon görür. Vazodilatasyona ve daha çok bağışıklık hücresi toplanmasına öncülük eden kimyasallar salar.
Mikroplarla temas ettiklerinde nükleer kromatinlerini hücre dışına salıp, DNA ve histonlardan oluşan yapışkan bir ağ ile istenmeyen maddeyi yakalayıp öldürebilirler. Bu saldırı stratejisi NET (neutrophil extracellular trap) olarak adlandırılır.
GÖRSEL Beyaz kan hücreleri (Lökositler)
Daha karmaşık başka bir saldırı mekanizmasında, nötrofil bakteri ile temas ettiğinde lizozomal enzimlerini hücre zarından doku sıvısına salar. Enzim salımıyla beraber reaktif oksijen türleri oluşur; devamında bakteri öldürücü kimyasalların (hidrojen peroksit, hipoklorit) üretimini sağlar.
Bu olay neticesinde nötrofilin etrafında öldürücü alan oluşur. Bu mekanizma fagositik faaliyete kıyasla çok daha etkilidir ancak vücudun kendi yapıları da dahil olmak üzere alandaki bütün yapılar için zararlıdır (nötrofilin kendi dahil).
Eozinofiller
Özellikle mukoza zarlarında bulunurlar. Toksik proteinler üreterek fagositoz edilemeyecek kadar büyük parazitlerin öldürülmesini sağlarlar.
Bazofillerin ve mast hücrelerinin madde salımını tetikler. Buna ek olarak, çeşitli enzimler üreterek inflamatuar kimyasalları yıkar ve etkilerini belirli seviyede tutarlar.
Mast hücreleri bağ dokularda konumlanmış, içerisinde vazodilatör etkili madde (histamin) depolayan hücrelerdir.
Bazofiller
Bazofiller diğer lökositlerin hareketlenmesini, aktivitesini ve vazodilatasyonu artıran maddeler (lökotrienler, histamin) salarlar. Ayrıca, lökosit hareketliliğinin engellenmemesi için pıhtı önleyici madde (heparin) salımı gerçekleştirirler.
Monositler
Monositler kan dolaşımından ayrılıp çeşitli dokulara ulaştığında makrofajlara dönüşür. Makrofajlar, partikül ve patojenleri fagositoz ile yutup yok ederek işlev görür.
Bazı monositler aktif olarak gezer ve patojenleri ararken bazıları da patojenlerle karşılaşma olasılığı muhtemel bölgelerde konumlanmıştır. Sinir sistemi, respiratuvar sistem ve karaciğer dokularında özelleşmiş makrofajlar bulunur.
GÖRSEL Makrofajın bakteri fagositozu
Lenfositler
Lenfositler 3 türden oluşur. B lenfositler ya da B hücreleri, bağışıklık savunması esnasında plazma hücrelerine dönüşür. Plazma hücreleri antikor üretimi sağlar, yabancı maddelerin dolaylı olarak yok edilmesine öncülük eder (antikor-aracılı bağışıklık).
T lenfositler ya da T hücreleri, virüslü ya da mutant hücreleri doğrudan yok etme amacıyla saldırır (hücre-aracılı bağışıklık). Çeşitli kimyasallar salarak istila edilmiş hücrenin plazma membranında delikler açar, enzimlerini sindirerek hücre ölümünü sağlar.
NK hücreleri kandaki lenfositlerin %5-10'luk kısmını oluşturur. Virüslü ve kanserli hücrelere bağlanır ve öldürür. Öldürme mekanizması T lenfositlere benzer şekilde gerçekleşir (NK hücreler).
Lenfoid Dokular
Lenfositler lenfoid dokularda üretilir, depolanır veya işlem görür. Kemik iliği, lenf nodları, dalak, timus, bademcikler, geniz eti, apandis ve intestinal lümende yer alan yapılar (GALT) lenfoid dokuları oluşturur.
GÖRSEL Lenfoid dokular
İnspirasyon esnasında içeri alınan mikroplar bademcikler (tonsils) ve geniz etinde bulunan lenfositler ile karşılaşır. Sindirim sistemine girmeyi başarmış olanlar ise apandis ve GALT lenfositleriyle karşı karşıyadır.
Lenf damarlarına girmiş potansiyel patojenler lenf nodları tarafından filtrelenir devamında ise lenfositler ve makrofajlara maruz bırakılır. En büyük lenfoid doku olan dalak ise lenf nodu fonksiyonunu kan dolaşımı için gerçekleştirir. Dalak, ayrıca, fonksiyonunu kaybetmiş eritrositleri de kandan temizler.
Timus T hücrelerinin, kemik iliği B hücrelerinin olgunlaştığı bölgelerdir. Bu olgunlaşma süreci hücrelerin kendilerine özgü bağışıklık becerilerini kazanmalarını sağlar. Kemik iliği, bütün kan hücrelerinin kaynağıdır.
GÖRSEL Kemik iliğinde lenfosit gelişimi
Sonuç olarak,
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.