Reseptörler ve Etki Mekanizmaları

Hormonlar dolaşım aracılığıyla birçok dokuya ulaşır ancak yalnızca reseptör taşıyan hücrelerde yanıt oluşturur. Her hormon için özgül reseptörlerin bulunması hedef dokuların seçiciliğini sağlar. Reseptörün hormona olan yüksek afinitesi, hormonu dolaşımdan çekerek hücrenin sinyali etkin biçimde algılamasını mümkün kılar.

GÖRSEL  Hormon reseptör konumları

Reseptörler çoğunlukla protein ya da glikoprotein yapısındadır. Peptid hormonlar ve katekolaminler etkilerini plazma membranı üzerindeki reseptörlere bağlanarak gösterir. Steroidler ve tiroid hormonları ise sitoplazmik veya nükleer reseptörlere bağlanarak gen ekspresyonunu düzenler. Bu ayrım, hormonal yanıtın hızını ve süresini belirleyen temel farklılıktır.

Reseptörlerin iki temel özelliği bulunur: spesifite ve satürasyon. Bir reseptör yalnızca kendi ligandı olan hormonu bağlar; bu seçicilik spesifiteyi ifade eder. Ayrıca reseptör sayısı sınırlı olduğu için hormon konsantrasyonu belli bir seviyeyi geçtiğinde yanıt artmaz; bu durum reseptör satürasyonudur.

GÖRSEL  Reseptör satürasyonu

Hidrofilik hormonlar hücre yüzeyindeki reseptörlere bağlanır ve ikinci mesajcı sistemleri aktive eder. Bu sistemler hedef proteinlerin fosforilasyon durumunu değiştirerek hücresel yanıt oluşturur. Lipofilik hormonlar ise hücre içine difüze olup reseptörleriyle kompleks oluşturur ve gen transkripsiyonunu düzenleyerek daha yavaş fakat uzun süreli etkiler yaratır.

GÖRSEL  Reseptör-hormon spesifikliği

Hidrofilik hormonlar. Birinci mesajcı olan hormon plazma membranındaki reseptöre bağlandığında ikinci mesajcı sistemi başlatır. En iyi bilinen yol cAMP mekanizmasıdır. Hormonun reseptöre bağlanması G-proteinini aktive eder ve bu aktivasyon adenilat siklazı uyarır. Adenilat siklaz, ATP’yi cAMP’ye dönüştürür. cAMP ise protein kinaz A (PKA) enzimini aktifleştirerek çok sayıda hedef proteinin fosforillenmesini sağlar.

Bu yanıt kısa sürelidir. Çünkü cAMP oluştuğu andan itibaren fosfodiesteraz enzimi tarafından hızla inaktive edilir. Bu nedenle hidrofilik hormonların etkisi hızlı başlar ancak uzun süre devam etmez.

GÖRSEL  Hidrofilik hormon aksiyonu

Lipofilik hormonlar. Steroid ve tiroid hormonları lipofilik yapıları sayesinde plazma membrandan difüzyonla geçer. Sitoplazmik veya nükleer reseptörlere bağlandıktan sonra hormon-reseptör kompleksi oluşur. Bu kompleks DNA üzerinde bulunan hormon yanıt elementlerine (HRE) bağlanır ve belirli genlerin transkripsiyonunu artırır veya baskılar. Sonuç olarak yeni proteinlerin sentezi gerçekleşir ve kalıcı bir hücresel yanıt ortaya çıkar.

Tiroid hormonu buna iyi bir örnektir. Hücre içine alınan T4, burada aktif formu olan T3’e dönüştürülür. T3 nükleer reseptöre bağlanarak Na⁺/K⁺-ATPaz gibi metabolik proteinlerin sentezini artırabilir ya da hücrenin norepinefrine duyarlılığını değiştirebilir. Böylece tiroid hormonları hem metabolik hızın hem de sempatik yanıtın düzenlenmesinde kritik bir rol üstlenir.

GÖRSEL  Lipofilik hormon aksiyonu

Hücresel yanıtın gücü yalnızca reseptöre bağlanan hormon miktarıyla belirlenmez; hücre içindeki sinyalin nasıl güçlendirildiği ve reseptörlerin hormona ne kadar duyarlı olduğu da aynı derecede önemlidir. Bir sonraki bölümde sinyal yükseltme mekanizmalarını, hormon duyarlılığını ve hücrelerin bu sinyalleri nasıl ölçeklendirdiğini inceleyeceğiz.

Sonuç olarak,

Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.

SSPS - level up yourself

Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.