Vücudumuzdaki toplam kalsiyum rezervinin %99'luk kısmı kemiklerde depolanmaktadır. Bu kalsiyum rezervi sabit bir depo şeklinde değil, kan ve kemik arasında sürekli alış-veriş halinde olan bir depodur.
Kalsiyum dengesi vücudun ihtiyacına göre katı bir şekilde ayarlanır çünkü anlık olarak aşağı veya yukarı yönde yüksek değişim gösteren kalsiyum seviyeleri hayati tehlike oluşturabilir.
Kan kalsiyumunun katı bir şekilde ayarlanması demek kan seviyelerinin 9-11 mg/100mL aralığında tutulmasını ifade etmektedir. Kalsiyumun bu değerin altına inmesine hipokalsemi, üstüne çıkmasına ise hiperkalsemi denir.
GÖRSEL Kalsiyum denge mekanizmaları
Hipokalsemi, sinirsel uyarılmanın aşırı artmasına sebep olarak seğirmeler, spazmlar, tetanik kasılmalar ve solunum sorunları ortaya çıkartabilir. Hiperkalsemi ise kaslarda zayıflığa, reflekslerde yavaşlamaya hatta kalpte durmaya sebep olabilecek tehlikeli bir durumdur.
Bu gibi fonksiyon bozukluklarının önüne geçmek adına kemik bir tampon görevi görür ve hormonlar bu işleyişi ince bir şekilde kontrol eder. Kalsiyum seviyesi azaldığında kemiklerden kalsiyum koparılıp dolaşıma bırakılır, kalsiyum seviyesi yükseldiğinde ise kemiklere taşınıp orada depolanır. Bu süreci yöneten üç ana hormon bulunur: paratiroid hormon (PTH), kalsitriol ve kalsitonin.
Paratiroid hormon (PTH). Özet olarak, osteoklast aktivitesini artırır, böylece kemikten kalsiyum elde edilmesini sağlar. Böbreklerden kalsiyum geri emilimini artırır. Kalsitriol üretimini uyarır, dolaylı olarak intestinal kalsiyum emilimini artırır.
PTH, hem osteoblast hem de osteoklastlarda etki göstererek kalsiyum dengesini sağlar. Osteoblastlar, uyarılmaya yanıt olarak enzim salar ve mineralize edilmemiş matriks yıkılır. Bu yıkılma osteoklastların mineralize olmuş matrikse ulaşmasını kolaylaştırır, sonuç olarak kan için kalsiyum elde edilmiş olur.
PTH osteblast hücreleri doğrudan uyararak kemik kalsiyum dengesinde kritik olan bir sisteme (RANKL ve OPG sistemi) etki eder. RANKL, osteoklast öncü hücrelere bağlanan aktivatör bir maddedir. Osteoblastlar RANKL salımı yaptığında öncü hücreler osteoklastlara dönüşerek kemik yıkımını artırırlar.
GÖRSEL RANKL ve OPG sistemi
Osteoblastlardan salınan başka bir madde olan OPG ise RANKL ile bağlanarak osteoklast öncü hücrelere bağlanmalarını engeller. OPG bağlantısı RANKL ve osteoklast etkileşimini engellediği için kemik yıkımını sınırlayıcı etkiye sahiptir.
Görüldüğü üzere, osteoblastların çift yönlü düzenleyici rolü bulunmaktadır. PTH seviyeleri yükseldiğinde RANKL üretimi artarken OPG üretimi azalır, kemikten kana kalsiyum geçisi sağlanır. PTH seviyeleri düştüğünde OPG üretimi artıp RANKL üretimi azalır, osteoklast oluşumu baskılanır, kemik yıkımı azalır.
Kalsitriol (D3 vitamini). Bağırsaklardan kalsiyum emilimini artırır, böylece diyetle alınan kalsiyumdan maksimum fayda sağlanır. Osteoblastlara bağlanarak dolaylı olarak osteoklast aktivitesini artırır ve kemikten kana kalsiyum salınmasına yardımcı olur. Böbreklerden kalsiyumun geri emilimini destekleyerek, idrarla kaybı azaltır.
D3 vitamini bu çok etkili metabolizmasına rağmen insanların diyetle yeteri kadar tüketemediği bir maddedir. Yeterli oranda güneş ışığına maruz kalınması provitamin D3 üretimini sağlar, bu yapı önce karaciğere sonra da böbreklere giderek son halini (kalsitriol) alır.
GÖRSEL Kalsitriol sentezi
Kalsitonin. Kan kalsiyum seviyesi yükseldiğinde tekrar dengelemede görev alır. Osteoklast aktivitesini baskılayarak kemik yıkımını azaltır. Osteoblastları uyararak fazla kalsiyumun kemiklerde depolanmasını sağlar.
Kalsitoninin etkisi çocuklarda ve hamilelik/emzirme dönemindeki bireylerde yetişkinlere kıyasla daha yüksektir. Özellikle bu dönemlerde kemik yoğunluğunu korumada önemli olduğu düşünülmektedir.
Görüldüğü üzere kemikler sadece kalsiyum deposu olmak yerine hayati fonksiyonların devamlılığına da katkı sağlayan kritik bir organdır. PTH ve kalsitriol kalsiyum seviyesini yukarı çekerken, kalsitonin hormonu fazlalığı düşürerek dengeleyici rolünü yerine getirir.
Sonuç olarak,
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.