Ventilasyon ve laktat eşiklerini gerçek anlamda kavrayabilmek için şiddeti kademeli olarak maksimuma kadar artan egzersizi incelememiz gerekli. Kademeli egzersiz testi (GXT) esnasında birey koşu bandında veya bisiklet ergometresinde şiddeti artan bir egzersiz gerçekleştirir.
Bu esnada tükettiği oksijen ve ürettiği karbondioksidi ölçen bir gaz analizatörü takar. Her kademede yaklaşık 3 dakika koştuktan sonra da kan örneği alınarak laktat miktarına bakılır. Ortamı merak edenler için bir fotoğraf ekledik.
GÖRSEL - Kademeli egzersiz test ortamı
Belirli bir egzersiz şiddeti için vücudumuzun tüketeceği oksijen miktarı bellidir. Ancak yeterli oksijenin dokulara ulaşması için kardiyovasküler ve respiratuvar sistemlerin fonksiyonlarını hızlandırması daha doğrusu egzersizin talebi doğrultusunda ayarlaması gerekir.
Maksimum oksijen tüketiminde gerçekleştirilen bir egzersize yanıt olarak sporcunun kalp atış hızı doğrusal olarak artar. Bu doğrusallığa paralel olarak bireyin oksijen tüketimi de artış gösterir. Aşağıdaki iki grafikte bu benzerliği görebiliriz.
Bu paralellik sayesinde kalp atış hızımıza göre hangi egzersiz şiddetinde çalıştığımızı yaklaşık olarak belirleyebiliyoruz, ancak bu durum yalnızca uzun süreli interval olmayan çalışmalar için geçerlidir.
GÖRSEL - Kalp atış hızı ve oksijen tüketimindeki paralellik
Kademeli egzersiz testine soktuğunuz sporcu yaklaşık her 3 dakikada bir kademe atlar. Kademelerin geçişleri her defasında aynı orandadır. Bu geçişler şiddet artışı açısından aynı olmasına rağmen sporcudan aldığınız kan örneklerinde laktatın her zaman aynı oranda artmadığını görürsünüz. Buna ek olarak, şiddetin kademeli artışına rağmen solunum sıklığının bundan orantısız arttığı kısımlar da meydana gelir.
Laktatın dinlenim değerine kıyasla 1 mmol/L artış yaptığı ilk ölçüm (genelde 2 mmol/L) laktat eşiği 1 olarak isimlendirilir. Solunum eşikleri ise yani VT1 ve VT2, tüketilen O2 miktarına kıyasla üretilen CO2 miktarının daha fazla olduğu noktaları ifade eder. Tüketilen O2'ye kıyasla CO2'nin orantısız artışı solunumun hızlanmasındaki en büyük uyarıcıdır.
Laktat ve ventilasyon eşikleri çoğu zaman birlikte meydana gelir. Bu sebeple, birçok insan ventilasyon eşiği ve laktat eşiğini aynı şey gibi düşünür. Ancak bu değişimlerin birlikte meydana gelmesi aslında tesadüftür. Çünkü ventilasyonun en güçlü uyarıcısı olan karbondioksidin üretimine sebep olan maddeler yalnızca laktat ve hidrojen iyonları değildir.
GÖRSEL - Ventilasyon ve laktat eşikleri
Laktat üretiminin artmasıyla eş zamanlı ortaya çıkan serbest hidrojen iyonları kastan kana tamponlanır. Kan pH seviyesinin korunması için bikarbonat molekülü hidrojeni yapısına katarak karbonik aside dönüşür, o da devamında karbondioksit ve su oluşumunu sağlar.
Gerçekleşen bu reaksiyonlar sonucunda elde edilen ürünlerin yolları aynı değildir. Su hücresel faaliyetler için kullanılır, karbondioksit ise ekspirasyon ile vücuttan uzaklaştırılır.
GÖRSEL - Hidrojen iyonundan karbondioksit ve suya
Laktat eşiği 1 (LT1), şiddet olarak değerlendirildiğinde, genelde sporcuların %40-60 VO2max'ine denk gelmektedir. Kan laktat değeri ise dinlenim kan laktat değerinin 1 mmol/L artması durumunu ifade eder. Genel olarak kabul edilen LT1 değeri ise 2 mmol/L'dir.
Laktat eşiği 2 (LT2) şiddet olarak değerlendirildiğinde ise sporcuların genelde %80 VO2max'inden daha yukarıda gerçekleşir ve %95'lere kadar ulaşabilir. Bu eşik için genel olarak ifade edilen laktat konsantrasyonu 4 mmol/L'dir. LT2'nin bir diğer adı da "onset of blood lactate accumulation (OBLA)". Çeşitli kaynaklarda bu şekilde görmek sizleri yanıltmasın.
GÖRSEL - LT1 (2 mmol/L) ve LT2 (4 mmol/L)
Sonuç olarak, laktat ve ventilasyon eşikleri eş zamanlı olarak meydana gelir ancak bu durum aslında tesadüftür. VO2max'te gerçekleştirilen bir egzersiz başladığında egzersizde kalp atışı ve oksijen tüketimi birbirine paralel artar, bu da egzersiz şiddetinin belirlenmesinde bazı durumlar için yardımcı olabilir. LT1 %40-60 VO2max'te meydana gelirken LT2 %80+ VO2max'te gerçekleşir. LT1 için ortalama kan laktat konsantrasyonu 2 mmol/L iken LT2 için bu değer 4 mmol/L'dir. LT2'den çeşitli kaynaklarda OBLA olarak bahsedilebilir.
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.