Beyin sapı, medulla oblongata, pons ve mezensefalon olmak üzere üç ana yapıdan oluşur. Bu yapılar, omurilik ile diensefalon arasında yer alır ve merkezi sinir sisteminin hayati görevlerini üstlenir. Beyin sapı boyunca, çekirdeklerin ve lif yollarının iç içe geçtiği, gri ve beyaz maddenin karıştığı bir bölge bulunur; bu karmaşık yapıya retiküler formasyon adı verilir.
Medulla Oblongata
Beyin sapının en alt kısmı olan medulla oblongata, doğrudan spinal kord ile devamlılık gösterir. Yapısındaki beyaz madde, beyin ile omurilik arasındaki tüm duyusal ve motor yolları içerir. Ön yüzeyinde yer alan çıkıntılar, istemli hareketleri taşıyan kortikospinal yolları barındırır.
GÖRSEL Yetişkin beyninde temel yapılar
Medullanın ön kısmındaki beyaz madde çıkıntısı, gövde ve ekstremite kaslarına istemli hareket emri taşıyan kortikospinal yolları içerir. Medulladan spinal korda geçiş anında çapraz geçiş (decussation) yaptıkları için beynin bir tarafı vücudun ters tarafının kontrolünden sorumludur, aşağıda görseli inceleyiniz.
Bu yolların meduller düzeyde çapraz yapması (decussation), beynin bir yarısının vücudun karşı tarafını kontrol etmesini sağlar. Medulla, yalnızca iletim değil, aynı zamanda refleks kontrol merkezleri de içerir. Kardiyovasküler ve respiratuvar merkezlerin yanı sıra, kusma, yutma, öksürme, hapşırma ve hıçkırık reflekslerini kontrol eden çekirdekler burada bulunur.
Arka bölümde yer alan çekirdekler, dokunma, basınç, titreşim ve bilinçli farkındalık gibi duyuların ilk işlem merkezleridir. Buradan gelen bilgiler, ara nöronlar aracılığıyla talamusa yönlendirilir. Ayrıca medulla, tat alma, işitme ve dengeyle ilgili bazı kraniyal sinir çekirdeklerini barındırır.
GÖRSEL Medullada çapraz geçiş (decussation)
Toplamda 5 çift kraniyal sinirin (IX, X, XI, XII ve kısmen VIII) çıkış yeri medulladır. Bu sinirler; duyma, tat alma, yutma ve bazı boyun-kafa hareketlerinin kontrolünde görev yapar.
Pons
Pons, medullanın hemen üzerinde ve serebellumun önünde yer alır. İçeriğinde hem çekirdekler hem de sinir yolları bulunur. Adı “köprü” anlamına gelen pons, beynin farklı bölgeleri arasında bağlantılar kurarak iletimi sağlar.
Ön kısmı (ventral bölge), sinyallerin yönlendirildiği büyük bir sinaptik aktarma merkezi olarak görev yapar. Pontin çekirdekler, serebral korteks ile karşı taraftaki serebellar korteks arasında bilgi taşır; bu da motor koordinasyon açısından hayati bir işlemdir. Arka kısmı (dorsal bölge) ise hem yükselen duyusal yolları hem de inen motor yolları içerir.
GÖRSEL Beyin sapı yapıları konumu
Pons, 4 çift kraniyal sinir çekirdeğine (V, VI, VII, VIII) ev sahipliği yapar. Bu sinirler aracılığıyla yüz duyusu, çiğneme, yüz mimikleri, göz hareketleri, tat alma, gözyaşı ve tükürük salgısı gibi işlevler kontrol edilir. Ayrıca pons içindeki respiratuvar merkezler, medulladaki merkezlerle birlikte solunum ritmini düzenler.
Mezensefalon
Mezensefalon, ponsun üstünde ve diensefalonun hemen altında yer alır. Yapısında hem çekirdek grupları hem de motor yollar bulunur. Ön kısmında, serebral korteksten gelen motor bilgileri spinal kord, pons ve medullaya taşıyan sinir demetleri yer alır.
Arka kısmı (tektum) ise görsel ve işitsel duyulardan gelen bilgileri işler. Superior colliculus, gözlerden gelen bilgileri kullanarak nesne takibi sağlar. Inferior colliculus ise ani seslere karşı baş, göz ve gövde reflekslerini başlatır.
GÖRSEL Substantia nigra ve kırmızı nükleus
Mezensefalonda yer alan substantia nigra, dopamin üretimiyle motor hareketlerin kontrolünde görev alır ve bazal ganglia ile etkileşim içindedir. Ayrıca kırmızı çekirdek (red nucleus), serebral korteks ve serebellumla sinaps yaparak motor koordinasyona katkı sağlar.
Bu bölgeden çıkan 2 çift kraniyal sinir (III ve IV), göz hareketlerini, pupilla açıklığını ve lensin şekil değişimini kontrol eder.
GÖRSEL Lens şeklinin ayarlanması
Retiküler Formasyon
Retiküler formasyon, beyin sapı boyunca uzanan ve omuriliğin üst kısmından diensefalona kadar devam eden yoğun bir nöral ağdır. Hem aferent (duyusal) hem de eferent (motor) yolları içerir. Yukarıya bilgi taşıyan bölümü retiküler aktivasyon sistemi (RAS) olarak adlandırılır.
RAS, görsel, işitsel, dokunsal, ağrılı, kinestetik gibi birçok uyaranla aktive olur. Bu sistemin temel görevi bilinç halini sürdürmek ve uyanıklığı desteklemektir. Uyaranların filtrelenmesiyle aşırı yüklenmeyi önler; sistem devre dışı kaldığında da uyku durumu oluşur.
GÖRSEL Retiküler aktivasyon sistemi
Retiküler formasyon ayrıca kas tonusu, kalp atım hızı, kan basıncı ve solunum ritminin düzenlenmesine katkı sağlar. Bu yönüyle yalnızca bilinç değil, otonom fonksiyonların kontrolünde de merkezi bir rol oynar.
Sonuç olarak,
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.