Sinir sistemi, vücudumuzun içinde ve dış çevrede meydana gelen bütün olaylardan bilgi toplamak ve bunlara yanıt oluşturmaktan sorumludur. Bu sayede dışarıdaki ve içerideki değişken durumlara rağmen iç dengenin korunması sağlanır.
Okula giderken karşıdan karşıya geçmek istediğinizde yeşil ışık yandığını fark ettiniz; gözlerinizden beyninize ışık rengi bilgisi sağlandı (afferent girdi). Bu bilgi beyinde işlendi ve ne anlama geldiği kararlaştırıldı (entegrasyon). Verilen karar neticesinde kaslarınızı uyardınız (efferent çıktı) ve karşıya geçtiniz.
GÖRSEL Sinir sisteminin işleyişi
Sinir sistemi yapısal olarak merkezi ve periferik olmak üzere ikiye ayrılır. Merkezi sinir sistemini (central nervous system, CNS) oluşturan yapılar beyin ve spinal korddur. Periferik sinir sistemi (peripheral nervous system, PNS) ise CNS ile diğer dokular arasında bağlantı kurulmasını sağlayan kranial ve spinal sinirlerden oluşur.
PNS duyusal (afferent) ve motor (efferent) olmak üzere ikiye ayrılır. Duyusal reseptörler hem dış çevreyi (ışık, ses gibi) hem de vücut içini (sıcaklık, O2 seviyesi gibi) sürekli olarak gözler ve değişimleri algılar. Bu değişimler duyusal girdi (afferent input) olarak CNS'ye ulaştırılır.
Motor ya da efferent kısım ise CNS'den efektör organlara uyarı iletir. Kaslar ve endokrin bezler efektör organlara örnektir çünkü nöronlar aracılığıyla aksiyonlarında değişim veya modifikasyon gerçekleşebilir.
GÖRSEL Sinir sisteminin organizasyonu
Periferik sistemin motor fonksiyonları istemli veya istemsiz olabilir. Bilinçli olarak kontrolünü sağladığımız motor fonksiyonlar yani iskelet kaslarımızın isteğimize bağlı olan kontrolü somatik sinir sistemine aittir. Kalbimizin, damarlarımızın ve bazı endokrin bezlerin kontrolü ise isteğimiz dışındadır, otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilirler.
CNS ve PNS'ye ek olarak bir de yoğun sinir ağına sahip olan enterik sinir sistemi bulunur. Enterik sinir sistemi sindirim kanalı duvarında yer alır. Sindirim faaliyetleri otonom sinir sistemi, enterik sinir sistemi ve hormonlar aracılığıyla kontrol edilir.
Sinir sisteminin bütün alt bölümlerinin birbiriyle iletişimi nöronlar aracılığıyla sağlanır. Nöronlar 3 fonksiyonel sınıfa ayrılır: afferent, efferent ve internöron. PNS'nin afferent bölümünde diğer sınıflardan farklı şekle sahip olan afferent nöronlar bulunur. Afferent nöronların vücut bölümü uçları genelde duyusal reseptörlere sahiptir, belirli bir uyaranı algıladıklarında elektriksel uyarı üretirler.
GÖRSEL Nöronun yapısı
Efferent nöronların hücre gövdeleri CNS'de yer alırken, akson uzantıları CNS'den çıkıp PNS'ye (kaslara veya bezlere) uzanır. İnternöronların %99'luk kısmı ise CNS'de yer alır. Afferent ve efferent nöronlar arasındaki bağlantıyı sağlayarak karmaşık vücut hareketlerini sağlar, düşünce, hafıza ve yaratıcılık gibi zihinsel işlevleri mümkün kılarlar. İnsan CNS'sinde bulunan internöron sayısının 100 milyardan fazla olduğu hesaplanmıştır.
Çok yüksek sayıda nörondan bahsetmiş olsak da, CNS'deki hücrelerin %90'lık kısmını glial hücreler (nöroglial) oluşturur. Sayıca fazla olmalarına rağmen beynin yalnızca %50'lik hacmini alırlar, çünkü nöronlar gibi çok dallı yapıları bulunmaz. Nöroglia elektriksel uyarı üretmez veya iletmez ancak hem kendi aralarında hem de nöronlarla kimyasallar aracılığıyla iletişim kurarlar.
GÖRSEL CNS'de nöroglia türleri
Nöroglia, nöronları fiziksel ve metabolik olarak destekler, ayrıca beyindeki ekstraselüler çevre kompozisyonunun devamlılığını sağlarlar. Bu hücreler sinaptik fonksiyonu baskılayıp geliştirebilme kapasitelerine sahipler. Bu yüzden öğrenme ve hafıza için nöronlar kadar önemli oldukları kabul edilir. 4 ana tür nöroglia bulunur: astrositler, oligodendrositler, mikroglia ve ependimal hücreler.
Beyinde, ventrikül adı verilen sıvı dolu boşluklar bulunur ve içinde beyin-omurilik sıvısı (BOS) ya da serebrospinal sıvı dolaşır. BOS, merkezi sinir sistemini koruyup besler ve atıkların uzaklaştırılmasını sağlar. Bu sıvı, ependimal hücrelerin oluşturduğu özel bir yapı olan koroid pleksus tarafından üretilir ve ventriküller aracılığıyla dolaşımı sağlanır.
GÖRSEL Beynin ventrikülleri
Sonuç olarak;
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.