Nöronlar kendi aralarında bir iletişime sahiptir. İnsanın acıktığını anlaması, bunun için yemek pişirmesi ve yemekten tat alması gibi olayların hepsi nöronların iletişimi sayesinde gerçekleşir. Peki bu iletişim tam olarak nasıl sağlanır?
GÖRSEL Sinir sisteminin işleyişi
Sinaps
Bir nöron birçok başka nöron ile bağlantı kurar. Bu bağlantıların yapıldığı özelleşmiş kısımlara sinaps adı verilir. Sinapslarda nöronlar birbirine dokunur gibi gözükse de aralarında bir miktar mesafe bulunur, buna sinaptik boşluk denir.
Bir nöronun aksonunda ileti taşınırken depolarizasyon ve repolarizasyon gerçekleşir yani iyon değişimi yaşanır. Nöronlar arası iletimde ise elektriksel değil kimyasal olaylar gerçekleşir. Aksiyon potansiyeli akson terminaline ulaştığında sinaptik uçlarda (akson terminalleri) depolanan nörotransmitter maddeler sinaptik boşluğa salınır.
GÖRSEL Sinaps konumları
Nörotransmitter
Nörotransmitter madde nöronların birbirleriyle olan iletişimlerinde kullandıkları kimyasal mesajcıdır. Bir sonraki nöronun uyarıdan nasıl ve ne kadar etkileneceğini belirler.
Nörotransmitterler aksonun sinaptik ucunda yer alan veziküllerde depolanır. Bunlar boşluğa salındıktan sonra öbür hücre zarında spesifik reseptörlere bağlanarak etki gösterir. Bu etki uyarıcı veya tam tersi inhibe edici bir etki olabilir.
GÖRSEL Ca2+ girişi ve nörotransmitter salımı
Sinapsta uyarıyı taşıyan hücreye presinaptik nöron, uyarının aktarıldığı hücreye ise postsinaptik nöron adı verilir. Presinaptik nöron sinaptik boşluğa bıraktığı nörotransmitterin türüne göre uyarıcı veya inhibe edici etki gösterir.
Uyarıcı ve İnhibe Edici Sinaptik İletimler
Postsinaptik nöron zarında iyon kanalı görevi olan nörotransmitter reseptörleri bulunur. Sinaptik boşluğa salınan nörotransmitter Na+ kanalı görevli reseptöre bağlanırsa uyarıcı (eksitatör) etki gösterir. Çünkü Na+ girişiyle nöron eşik potansiyeline yaklaşır.
GÖRSEL Eksitatör postsinaptik potansiyel (EPSP)
Na+ kanalından eş zamanlı olarak K+ çıkışı da gerçekleşir. Ancak K+ çıkışına kıyasla Na+ girişi daha yüksek oranda gerçekleşir. Bu sebeple nöron pozitif yüklenir ve uyarılmış olur.
Nörotransmitter reseptörü Cl- kanalı olduğunda ise hücre içine negatif yük akışı olur. Bu durumda zar potansiyeli eşik potansiyelden uzaklaşır, hiperpolarizasyona uğrar. Hiperpolarize olmuş bir zarın (örn: -90 mV) eşik potansiyele ulaşıp AP üretmesi daha zordur.
GÖRSEL İnhibitör postsinaptik potansiyel (İPSP)
"Na+ girişi eksitatör postsinaptik potansiyel (EPSP) yaratırken, Cl- girişi inhibitor postsinaptik potansiyel (İPSP) yaratır."
Postsinaptik bir nöron birden fazla presinaptik nöronla eş zamanlı iletişim kurar. Aldığı sinyaller arasında hem EPSP hem de IPSP bulunur. Lokal olarak etki gösteren bütün bu +/- yüklenmelerin toplam sonucu zar eşik potansiyeline ulaşırsa AP üretilebilir.
GÖRSEL Nöronun eş zamanlı uyarı alımı
Sonuç olarak, nöronların iletişim için kurdukları bağlantılara sinaps denir. Sinaptik boşluklara salınan nörotransmitter maddelerin türlerine göre farklı iyon kanalları aktif edilir. Aksiyon potansiyelini taşıyan ve sinyal iletimi yapacak olan nörona presinaptik nöron, nörotransmitterlerin bağlanacağı reseptörlerin bulunduğu hücreye postsinaptik nöron denir. Na+ iyon kanalı aktivasyonuyla EPSP meydana gelir. Cl- iyon kanalı aktivasyonuyla IPSP meydana gelir. Bir nöron eş zamanlı olarak birden fazla EPSP ve IPSP uyarısı alır.
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.