Beyin sapı 3 yapıdan oluşur: medulla oblongota, pons ve midbrain. Omurilikle diensefalon arasında konumlanmıştır. Bu bölgede farklı çekirdek gruplarının birlikteliğinden oluşan gri ve beyaz maddenin iç içe geçtiği yoğun bir sinir ağı bulunur (retiküler formasyon.
Medulla Oblongota
Beyin sapının en alt kısmı olan medulla oblongata (kısaca medulla), spinal kordla devamlı bir yapıdadır. Yapısındaki beyaz madde beyin ve spinal kord arasındaki bütün duyusal ve motor yolları içerir.
GÖRSEL Yetişkin beyninde temel yapılar
Medullanın ön kısmındaki beyaz madde çıkıntısı, gövde ve ekstremite kaslarına istemli hareket emri taşıyan kortikospinal yolları içerir. Medulladan spinal korda geçiş anında çapraz geçiş (decussation) yaptıkları için beynin bir tarafı vücudun ters tarafının kontrolünden sorumludur, aşağıda görseli inceleyiniz.
Medullanın kardiyovasküler ve respiratuvar kontrol yanında, kusma, yutma, öksürme, hapşırma ve hıçkırık refleksleri kontrolü de bulunur. Yapısındaki özel bir çekirdek (birçok girdi aldığı için), motor öğrenme aşamasında serebellumla iletişime geçerek aktiviteyi ayarlamasına katkı verir.
Dokunma, basınç, titreşim, bilişsel farkındalıkla ilişkili olan çekirdekler medullanın arka kısmında konumlanmıştır. Buradan ve diğer iki beyin sapı yapısından alınan bilgiler özel ara nöron yapılarıyla yönlendirilmek üzere talamusa aktarılır.
GÖRSEL Medullada çapraz geçiş (decussation)
Tat alma, duyma, ve denge duyularının birer bileşeni olan çeşitli çekirdekler de medulla yapısında yer alır. Medulla bunlardan farklı olarak, duymayla, tat almayla ve yutmayla ilişkili 5 çift kraniyal sinirin çıkış bölgesidir.
Pons
Medullanın hemen üstünde, serebellumun önünde yer alır. Medullada olduğu gibi yapısında çekirdekler ve sinir yolları bulunur. Beynin bölümlerini başka bölümlerle bağlayarak köprüler oluşturur. Hatta bazı aksonları serebellumun sağı ve solunu birbirine bağlamaktadır.
Posun ön kısmı (ventral alanı) büyük bir sinaptik aktarma merkezidir. Burada bulunan pontin çekirdekleri yüksek oranda girdi-çıktı alır ve yönlendirir. Serebral korteks ve ters serebellar korteks arasında bağlantı sağladığı için motor hareketlerin koordinasyonunda önemli rol oynar.
GÖRSEL Beyin sapı yapıları konumu
Arka kısmı yani dorsal bölge ise diğer beyin sapı yapıları gibi yükselen ve alçalan sinir yollarını içerir. 4 çift kraniyal sinir çekirdeği bu alanda bulunur. Ayrıca pontin respiratuvar grup çekirdekleri medüller grup ile beraber ventilasyonu düzenlemeye yardımcıdır.
Pons, 4 çift kraniyal sinir aracılığıyla yüz duyularını, çiğnemeyi, göz hareketlerini, tat almayı, yüz ifadelerini ve tükürük ile gözyaşı salgılarını kontrol eder. Ayrıca denge ve koordinasyona da yardımcı olur.
GÖRSEL Respirasyon, medulla ve pons
Mezensefalon
Mezensefalon (midbrain) ponstan yukarı, diensefalona doğru uzanır. Medulla ve ponsta olduğu gibi içerisinde çekirdekler bulunur, ve sinir yolları geçer. Ön kısmında birçok akson çifti demeti bulunur. Bu aksonlar serebral korteksin motor kısımlarından spinal kord, medulla ve ponsa sinirsel uyarıları taşır.
Mezensefalonun dorsal kısmı tektum olarak ifade edilir. Gözdeki retinadan ve kulaktaki işitsel reseptörlerden girdi alır. Gözlerin nesne takibi için kontrolü sağlar. Ayrıca, işitsel veya görsel ani yüksek şiddetli uyaran algılandığında bu bölgeden gövde, kafa ve göz refleksleri (örn. irkilme) oluşur.
GÖRSEL Substantia nigra ve kırmızı nükleus
Bu bölgedeki önemli alanlardan biri substantia nigra bazal ganglia aktivitesine etki eden dopamini üreterek denge ve postür gibi motor hareketlere katkı verir. Başka bir yapı olan sağ ve sol kırmızı nükleus ise serebral korteks ve serebellum ile doğrudan sinaps yaparak motor kontrol için önemlidir.
Mezensefalondan 2 çift kraniyal sinir çıkar. Göz topunun çok yönlü hareketleri, pupillanın genişliği ve uzak-yakın odağı için lensin şekli bu sinirler tarafından kontrol edilir.
GÖRSEL Lens şeklinin ayarlanması
Retiküler Formasyon
Retiküler formasyon çeşitli hücre kümelerinden meydana gelen yoğun sinir ağı bölgesidir. Omuriliğin üst kısmından başlar, beyin sapı boyunca uzanır ve diensefalonun alt kısmına kadar devam eder.
Buradaki nöronlar hem beyne çıkan (duyusal) hem de beyinden inen (motor) işlevlere sahiptir. Yukarıya bilgi taşıyan kısmı retiküler aktivasyon sistemi (RAS) olarak adlandırılır. Görsel, işitsel, zihinsel aktiviteler, ağrı, dokunma, basınç, kinestetik algı girdilerinin hepsi RAS'ı aktive edebilir.
GÖRSEL Retiküler aktivasyon sistemi
Zihinsel faaliyetler ve görsel/işitsel uyaranlar RAS'ı uyararak bireyin bilinçli kalmasına yardımcı olur. Bilinç halini sağlamak bu sistemin en önemli görevidir. Uykudan uyanmayı ve uyanıklığın sürdürülmesine yardımcı olur.
Duyusal aşırı yüklenmeyi önlemek için beyne iletilecek girdileri yükseltip düşürerek filtreler. RAS devre dışı kaldığında ise uyku (kısmi bilinç) durumu meydana gelir. Ek olarak, kas tonusunun ayarlanmasında, kalp atış hızı, kan basıncı ve ventilasyon hızının düzenlenmesine katkı sağlar.
Sonuç olarak,
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.