Yağ asitleri, en küçük yapılı lipidler arasında yer alır. Trigliseritler ve fosfolipitlerin sentezinde kullanılırlar. Bu sebeple vücudumuzda en yüksek oranda bulunan lipid türü aslında yağ asitleridir. Bunun yanında ATP üretimi için daha küçük parçalara da yıkılabilirler, bu olaya beta-oksidasyon denir.
Kimyasal yapılarındaki birbirine bağlı karbonlar yani hidrokarbon zinciri yağ asitlerinin bel kemiğini oluşturur. Hidrokarbon zincirinin bir ucuna alfa uç denir, yağ asidinin alfa ucunda karboksilik asit grubu (COOH) bulunur. Diğer uca ise omega ucu denir ve kısımda metil grup (CH3) bulunur.
GÖRSEL - Hidrokarbon zinciri, alfa ve omega uçları
Yağ asidinin uzun-kısa zincirli olup olmadığı hidrokarbon zincirinde bulunan karbon atomu sayısına göre belirlenir. Doğal olarak bulunanların çoğu çift sayıda karbona sahiptir ve 12-22 karbon atomu barındırır. Ancak 4 karbonlu kısa zincirli yağ asitleri olduğu gibi 26 karbonlu uzun zincirli yağ asitleri de bulunmaktadır.
8'den daha az karbonu olana kısa zincirli, 8-12 karbonu olana orta zincirli, 12'den daha fazla karbon barındırana ise uzun zincirli yağ asidi denir.
GÖRSEL - Uzun ve kısa zincirli yağ asidi
Yağ asitleri karbon atomları arasındaki bağlara göre doymuş ve doymamış olarak 2 grupta ele alınır. Doymuş yağ asidinin hidrokarbon zincirindeki karbon atomlarının arasında yalnızca tekli kovalent bağ bulunur. İkili bağları bulunmadığı için hidrokarbon zincirinin her bir karbon atomu hidrojenlere doymuştur (örn. Stearik asit).
GÖRSEL - Doymuş yağ asidi (Stearik asit)
Doymamış yağ asidinin hidrokarbon zincirinde ise karbon atomları arasında bir veya daha fazla ikili kovalent bağ bulunur (örn. Oleik asit). Yani yağ asidindeki karbon atomları hidrojen atomlarıyla tamamen doymamış haldedir.
Doymamış yağ asitleri çift bağların olduğu kısımlarda bükülmeler yaşar. Yapısında yalnızca bir tane çift bağ bulunan yağ asidine tekli doymamış yağ asidi denir ve bu yüzden de tek bir bükülmeye sahiptir. Bununla beraber, hidrokarbon zincirinde birden fazla çift bağ barındıran yağ asitleri çoklu doymamış yağ asitleri olarak adlandırılır ve yapılarında birden fazla bükülme bulunur (örn. Linoleik asit).
GÖRSEL - Tekli doymamış yağ asidi (Oleik asit)
GÖRSEL - Çoklu doymamış yağ asidi (Linoleik asit)
Doymuş yağ asitleri kimyasal yapılarında bükülme olmamasından ötürü birbirlerine çok yakın şekilde konumlanır. Şöyle düşünün, bir valize kıyafet koymak isterseniz rastgele atmak yerine düzenli dizersiniz bu şekilde daha fazla kıyafet koyarsınız. Doymuş yağlar daha sıkı bir yapıda olduklarından ötürü erime noktaları doymamışlara kıyasla daha yüksektir. Yani oda sıcaklığında katı halde olurlar.
Tam tersi duruma bakarsak, doymamış yağ asitleri oda sıcaklığında akışkan olur. Yapılarındaki bükülmeler birbirilerine çok sıkı durmalarını engeller. Bu yapıdan ötürü de erime noktaları daha düşüktür. Oda sıcaklığında sıvı halde olurlar.
Çoğunlukla kısa zincirli yağ asitlerinden oluşmuş lipidlerin erime noktası düşüktür ve sıvı haldedir. Çoğunlukla uzun zincirli yağ asitlerinden oluşmuş lipidlerin ise erime noktası daha yüksektir ve katı haldedirler.
İnsan vücudunda sentezlenemeyen ve canlılık faaliyeti için zorunlu olan yağ asitleri bulunur. Bunlar linoleik ve linolenik asittir. Bu yağ asitleri dışarıdan alınması zorunlu olduğundan ötürü esansiyel yağ asitleri olarak da ifade edilir. Bu yapılara ilişkin detaylı yazı için tıklayabilirsiniz.
GÖRSEL - Linoleik ve Linolenik asit
Sonuç olarak, yağ asitleri en küçük yapılı lipidler arasında yer alır. Lipid sentezi için kullanılabileceği gibi ATP üretimi için beta-oksidasyona da uğrayabilir. Çok çeşitli yapılara sahiptir. Bu yüzden doymuş ve doymamış olarak temelde iki grupta incelenir. Doymamış yağlar ise tekli ve çoklu doymamış olarak alt gruplara sahiptir. Doymuş yağlar oda sıcaklığında katı, doymamış yağlar ise sıvı haldedir. İnsan vücudunda sentezlenemeyen ancak canlılık için diyetle alınması gereken esansiyel yağ asitleri bulunur.
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
