Herhangi bir tür egzersize başladığımızda kardiyovasküler sistem egzersizin taleplerine göre düzenlenir. Bu egzersiz yürümek bile olsa kalp ayım sayısının, atım hacminin, arter çaplarının düzenlenmesi ve doku taleplerinin karşılanması gerekir.
Bu yazıya ilişkin maddeler arasında meduller kontrol, kalp atım hacmi, kalp ayım sayısı, kardiyak çıktı, kardiyovasküler kayma, ateriyovenöz oksijen farkı, sistolik ve diyastolik basınç farkı bulunur.
Antrenman için salona gittiniz ve ısındınız varsayın. Koşu bandına geldiniz, eğimi dışarıdaki hava direncini taklit etmesi için %1 olarak ayarladınız. Koşu hızını ise VO2max'inizin %80'i olan 12 km/h olarak seçmişsiniz, ve hızlanmış olan banda bir anda çıkıp koşmaya başlıyorsunuz.
GÖRSEL Koşuya hazırsınız
Egzersizde Meduller Kardiyovasküler Kontrol
Ortada rekabet gibi sizi heyecanlandıracak bir durum olmasa da biraz sonra egzersize katılacağını bilen beyin kalbinizin dinlenircesine çalışmasına müsaade etmez. Yüksek beyin merkezleri öngörüsel olarak kalp atım hızınızda artış sağlar. Bu artış ilk süreç için talepleri karşılar ancak ince ayar için periferik bilgi toplanır.
Medullada bulunan kardiyovasküler kontrol merkezine yüksek beyin merkezlerinin yanında periferik input da sağlanır. Periferik reseptörlerden kanın kimyasal yapısı, kan basıncı ve kas hareketlerine ilişkin bilgiler gönderilir. Bu bilgiler doğrultusunda hangi miktarda kanın hangi bölgeye gönderileceği ayarlanır; ince ayar yapılır.
GÖRSEL CV kontrol merkezi
"CV merkez vücuttan topladığı bilgilerle kan akışı ve kalp atışında gereken düzenlemeyi yapar."
Egzersizde SV, HR ve Kardiyak Çıktı
Koşuda ihtiyaç duyulan kardiyak çıktının sağlanması için hem SV hem de HR artmalıdır. Egzersiz yüksek şiddetli olduğu için sempatik stimülasyona sebep olur, yani hem SV hem de HR artmaya başlamıştır. Ancak HR 120-140 aralığına geldiğinde SV artık artamaz çünkü kalp tam sınırında EDV'ye ve kontraktiliteye ulaşır.
SV, egzersizin ilk 1-2 dakikasında sabitlense de CO artmaya devam etmelidir. Bu yüzden egzersiz devam ettikçe 3-4 dakika içinde HR de %80 civarına ulaşır. %40-60 egzersiz şiddetlerine SV ve HR eşit katkı sağlarken, daha yüksek şiddetlerde CO miktarı yalnızca HR ile artırılır.
GÖRSEL SV platosu ve HR artışı
"Egzersiz şiddeti %40-60 aralığına geldiğinde kalp elastik sınırına ulaşır, SV plato yapar."
Egzersizde Kardiyovasküler Kayma
15-20 dakikadır devam eden egzersizde şiddet değişmemesine rağmen sporcuların HR'si artar. Bunun sebebi sporcunun sıvı kaybetmesiyle kan plazma hacminin de azalmasıdır. Plazma hacminin azalmasıyla venöz dönüş azalır, SV düşer. Aynı CO için HR artmak zorunda kalır. Egzersiz esnasında az az ancak nispeten sık sıvı tüketimiyle bu engellenir.
GÖRSEL Kardiyovasküler kayma ve sıvı alımı
"15-20 dakikadan daha uzun süren egzersizlerde plazma hacmini korumak için düzenli sıvı alımı gereklidir."
Egzersizde Arteriyovenöz O2 Farkı
Sol ventrikülün pompaladığı 100 mL kanda 20mL O2 bulunur, bu değer dinlenme ve egzersizde değişmez. Sağ atriyuma dönen 100 mL kanda ise dinlenme anında 12-15 mL, maksimal egzersizde 2-4 mL kadar O2 bulunur.
Oksijen ihtiyacının artmasıyla, aktif dokular kapiller yatakta akan kandan daha fazla oksijen çıkartır. Buna ek olarak, dokuya gönderdiği kan miktarını yani kardiyak çıktıyı artırarak artan oksijen talebi karşılanır.
GÖRSEL Arteriyovenöz O2 farkı
"Egzersiz şiddeti arttıkça dokular kandan daha çok oksijen çıkartır."
Egzersizde Sistolik ve Diyastolik Basınç
Egzersiz şiddetinin artmasıyla sistolik kan basıncında artmış meydana gelir. Normal sistolik/diyastolik değerler 120/80 mmHg'dir. Sağlıklı bir bireyde maksimal ritmik egzersizde (örn: koşu) sistolik kan basıncı 200 mmHg'lere ulaşabilir ancak diyastolik basınç değişmez.
GÖRSEL SBP ve DBP (koşu)
Koşudaki ritmik kas hareketleri (kasılma-gevşeme) döngüsünden farklı olarak ağırlık antrenmanına bakalım bir de. Ağırlık antrenmanlarında kaslar kan damarlarını sıkıştırdığı için bölgedeki kanın damar duvarına daha fazla basınç yapmasına sebep olur.
Damarlardaki basıncın artmasıyla ardyük artar, yani sol ventrikülün dinlenme anına kıyasla çok daha kuvvetli kasılması gerekir. Dinlenme anında 80 mmHg basınç oluşturması yeterken çift bacağın kullanıldığı yüksek ağırlıklı bir egzersizde 80 yerine 250 mmHg basınç oluşturmak zorundadır.
GÖRSEL SBP ve DBP (ağırlık)
"Koşu gibi ritmik bir egzersizde zorluk derecesi arttığında sistolik basınç artar ancak diyastolik basınç değişmez, ağırlık antrenmanında ise ikisi de oldukça yüksek değerlere çıkar."
Sonuç olarak, egzersiz anında vücuttan toplanan bilgiler medullada bulunan merkezde değerlendirilerek kalp atım hacmi, kalp atım sayısı ve bu kanın nereye yönlendirileceği kontrol edilir. %40-60 egzersiz şiddetine ulaşıldığında SV daha fazla artmaz, CO artışı HR ile devam edebilir. %100 egzersiz şiddetinde CO ve HR de sabitlenecektir. Egzersizin 15-20 dakikasında şiddet artmasa bile sıvı kaybından ötürü kalp atım hızında artış görülür (kardiyovasküler kayma). Egzersiz anında dokuların oksijen kandan oksijen çıkartma becerisi daha yüksektir. Oksijen tüketimini artırmak için hem doku O2 çıkartması hem de dokuya yollanan dakika kan hacmi artar. Orta-yüksek şiddetli koşu egzersizinde sistolik kan basıncı 120 mmHg'den 200 mmHg'ye kadar çıkabilir, diyastolik basınç ise egzersizden etkilenmez. Ağırlık antrenmanında ise iki değer de çok fazla yükselir.
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.