Canlılığımızı sürdürmek adına kanın vücudumuzda sürekli olarak hareket etmesi; oksijen bırakması ve CO2 toplaması gerekir. Peki kanı dokulara ve kalbe taşırken aynı damar yapısı mı kullanılır ya da dokularda alış-verişe olanak tanıyan damar yapısı diğerleriyle ne kadar benzer?
Kanın vücudumuzun her noktasına ulaşmasını sağlayan kan damarları vasküler sistemi oluşturur. Temelde arterler, kapiller ve venler olmak üzere 3 temel kan damarı bulunur. Bu damar çeşitleri farklı fonksiyonlara sahip olduğu için yapısal ve boyut olarak farklılık gösterirler. Bu yazımızda temel özelliklerini anlatıyoruz, detay için bir sonraki yazıya bakınız.
Kalpten çıkan kan dokulara atar damarlar (arterler ve arteriyoller) ile taşınır. Dokulara ulaşan kan ince yapılı kılcal damarlardan (kapiller) geçerken alış-veriş yapabilir, temelde O2 bırakır ve CO2 toplar. CO2'nin vücuttan uzaklaştırılması için toplar damarlar (venler ve venüller) kanı kalbe götürür. Bu kan kalbin sağ tarafına döner ve olaylar tekrarlanır.
GÖRSEL - Pulmoner ve sistemik dolaşım
Yapısal Katmanlar
Kapiller hariç diğer kan damarları 3 katmanlı bir yapıya sahiptir. Dış katmanın adı tunica adventitia, orta katmanın tunica media, en iç katmanın ismi ise tunica intimadır. Bu şekilde belirtmiş olsak da yazımızda kafaların karışmaması adına basit ifade şeklini kullandık.
Dış katman bağ dokudan oluşmaktadır, bu sayede damarı çevre dokulara bağlar ve yerinin belli olmasını sağlar. Orta katman ise sahip olduğu düz kas (smooth muscle) sayesinde damar çapında daralma (vazokonstriksiyon) ve genişleme (vazodilatasyon) yaşayabilir, sahip olduğu bağ doku sayesinde de elastisite ve kuvvet kazanır.
"Damar çapının genişlemesine vazodilatasyon, daralmasına ise vazokonstriksiyon adı verilir."
En iç katman ise ince yapılıdır ancak 3 alt katmana sahiptir. En iç kısımda tek katmanlı endotel hücreler (endotelyum) bulunur. Endotelyumun hemen dışında bulunan ve ona fiziksel destek sağlayan çok ince yapılı bazal membran vardır. Bazal membranın dışında ise internal elastik membran bulunur.
GÖRSEL - Damarlarda yapısal katmanlar
Endotelyum kan ve çevre dokular arasında bariyer görevi görür. Ancak tek görevi bu değildir. Maddelerin kandan çıkışında rol alır. Orta katmanda bulunan düz kasın kasılmasını sağlayacak faktörler salgılar böylece kan akışını yönetimine yardımcı olur. Kanın gereksiz pıhtılaşmasını önler, iflamasyon yanıtlarda immün hücreleriyle etkileşimde bulunur.
"Endotelyum bütün damar türlerinde bulunan en iç katmandır, birçok aktif görevi bulunur."
Sonuç olarak, kanın tüm dokulara ulaştırılmasında görevli olan çeşitli damar yapıları vasküler sistemi oluşturur. Farklı görevlerinden ötürü farklı yapısal özellik ve boyut gösterirler. Kapiller hariç 3 katmanlı yapıları vardır. En dış katmanda bulunan bağ doku damarı çevre dokuya bağlayarak konumunu sabitler. Orta katmanda bulunan düz kaslar damarın daralıp genişlemesine olanak tanır. En iç katmanda bulunan endotel tabaka bütün kan damarlarında bulunan ortak yapıdır; madde geçişinde, faktör salımında ve inflamasyon yanıtta görev alır.
Konuya ilişkin bilginizi tamamlamak ve kendinize seviye atlatmak için önceki ve sonraki yazılara göz atmayı ihmal etmeyin. Linklere aşağıdan ulaşabilirsiniz.
SSPS - level up yourself
Bu ve sitemizde yer alan diğer yazılar SSPS spor ve sağlık bilimleri kütüphanesi kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.
Solunum Sistemi
Kardiyovasküler Sistem
